ترایاک چیست ؟ تکنولوژی ساخت وسایل برقی و الکترونیکی در سال های گذشته پیشرفت زیادی داشته است. منشاء این پیشرفت ها در برد دستگاه می باشد که می تواند فرامین و دستورات را با قابلیت اطمینان بیشتری به قطعات مکانیکی دستگاه منتقل کند.

یکی از نتایج این پیشرفت ها، ترایاک ها، اپتی تریاک ها و اپتی کوپلرها می باشند. اما ترایاک چیست ؟ این قطعات در صنعت ساخت بردهای الکترونیکی کاملا نوظهور هستند و توانسته اند درجه اطمینان عملکرد دستگاه را افزایش و درصد سوختگی و آسیب به دستگاه به خصوص CPU ها را به شدت کاهش دهند.

در این مقاله قصد داریم به پاسخ سوال ترایاک چیست بپردازیم و ساختار و کاربردهای آن را شرح دهیم. همچنین در ضمن این مقاله به اپتی کوپلر، اپتی ترایاک و ساختار و کاربردهای آنها نیز اشاره می کنیم. با ما همراه باشید.

کلیک کنید: آموزش تعمیرات بردهای الکترونیکی

ترایاک چیست ؟

در این بخش به بحث ترایاک چیست می پردازیم. ترایاک یا تریاک را در مدار با Tr نمایش می دهند و از خانوده ترانزیستورها می باشد. نماد این قطعه الکترونیکی مانند دو دیود برعکس می باشد که در واقع یک قطعه سه پایه می باشد. پایه های این قطعه با G (که نشان دهنده Gate می باشد) و همینطور A1 و A2 نشان داده می شوند. البته در برخی منابع پایه های A1 و A2 با MT1 و MT2 نمایش داده می شوند.

ترایاک یا تریاک جزو قطعاتی می باشد که بوسیله آن می توانید مصرف کننده AC را قطع و وصل کنید. ترایاک یک قطعه سه پایه است و از لحاظ چهره ظاهری هیچ فرقی با ترانزیستور ندارد. البته همانطور که در شکل زیر مشخص است، Gate در سه پایه ترایاک از سمت راست شروع می شود.

به هر مقداری که پایه Gate تحریک شود خروجی ولتاژ کم و زیاد می شود.

مقاله پیشنهادی: دیود هرزگرد چیست

کاربردهای ترایاک (تریاک)

پس از پاسخ به سوال ترایاک چیست به کاربردهای ترایاک می پردازیم. یک از کاربردهای ترایاک در جاروبرقی می باشد. هیچ نوع جارو برقی با هر مدل و برندی که باشد بدون ترایاک کار نمی کند. یکی دیگر از کاربردهای ترایاک در داخل چایساز می باشد. دمای چایساز می تواند با کم و زیاد شدن تنظیم شود که نشان دهنده این است که قطعه ترایاک درون آنها وجود دارد و با کم و زیاد کردن ولتاژ این عمل را انجام می دهد.

یکی دیگر از کاربردهای ترایاک داخل پنکه است. تنظیم سرعت چرخش پره های پنکه به کمک قطعه ترایاک صورت می گیرد. از دیگر کاربردهای ترایاک می توان چراغ های خواب را نام برد. داخل قطعه دیمر که می توان بوسیله آن نور چراغ خواب را کم و زیاد کرد، حتما یک قطعه ترایاک وجود دارد. هر وسیله ای که 220 ولت باشد و شدت ولتاژ قسمتی از آن را بتوان با کم و زیاد کردن تنظیم کرد از قطعه ترایاک در آن استفاده شده است.

در لوازم خانگی ترایاک ها با شماره های زیر بیشترین کاربرد را دارند که البته رایج ترین آنها مورد اول یعنی BTA 16 می باشد.

• BTA 16
• BTB 16
• BT 136
• BT 137
• BT 138

البته به دلیل اینکه در ایران مصرف کننده مشخص و 220 ولت است و فقط جریان لوازم خانگی کمی متفاوت است، ( که البته تقریبا تمام وسایل خانگی فقط کمی در جریان باهم تفاوت دارند)، تمام مدل های ترایاک در بالا به هم می خورند و به جای هم استفاده می شوند.

مقاله مرتبط: کد دیود زنر

تست ترایاک یا تریاک

پس از پرداخت به بحث ترایاک چیست و کاربردهای ترایاک، به تست ترایاک می پردازیم. برای اینکه مطمئن شویم یک قطعه ترایاک در مدار سالم است و عملکرد درستی دارد، پایه Gate باید به پایه A1 در هر دو جهت تست دیودی بدهد. در برخی مدل ها مانند BTA16 این دو پایه باهم تست دیودی نشان نمی دهند و به جایش یک مقدار مشخص اهم، مثلا 0.6 اهم را نشان می دهند که البته بوق هم نمی زنند. البته اگر پایه های Gate و A1 را برعکس کنیم باید همان مقدار 0.6 اهم را در این حالت نشان دهد.

ولی هیچکدام از این پایه ها نباید به پایه وسط راه بدهند. به طور خلاصه در حالت دیود چک، دو پایه آخر در هر دو جهت به هم راه می دهند ولی هیچکدام از این دو پایه نباید به پایه وسط راه بدهند. هر حالتی به غیر از این اتفاق بیافتد یعنی ترایاک خراب است. برای تست ترایاک در مدار می توان از تست بیزر هم استفاده کرد. اگر هر کدام از پایه ها به دیگری اتصال کوتاه بدهد و بوق بزند، ترایاک باید تعویض شود.

بیشترین خرابی ترایاک در مدار به صورت انفجار رخ می دهند یعنی قطعه ترایاک کاملا سوراخ می شود یا اتصال کوتاه کرده و بوق می زند. ترایاک را باید یک ترانزیستور سرباز در نظر بگیریم که وظیفه آن در قسمت خروجی برد می باشد و مانند ترانزیستور شاه یا وزیر نمی باشد.

توصیه می شود بخوانید: اینورتر چیست

اپتی کوپلر : جلوگیری از ترکیدگی قطعه ترایاک

تا اینجا به ترایاک چیست پرداختیم. حالا به اپتی کوپلر و کاربردهای آن می پردازیم. همانطور که از شکل زیر می توان موجه شد، هنگامی که قطعه ترایاک از یک سمت به CPU و از سمت دیگر به برق شهری 220 ولت وصل باشد در صورت اتصال کوتاه شدن و سوختن با ورود یک ولتاژ بالا باعث ترکیدگی می شود.

می توان برای جلوگیری از این ترکیدگی از قطعه ای به نام اپتی کوپلر استفاده کرد. البته این مساله بستگی به طراح برد الکترونیکی دارد و خیلی از اوقات طراحان بردها از خود ترایاک برای این کار استفاده می کنند. اپتی کوپلر یک قطعه ایزوله کننده است.

مقاله پیشنهادی: انواع سلف

ساختار اپتی کوپلر

داخل اپتی کوپلر یک قطعه چهار پایه شامل یک دیود و یک ترانزیستور وجود دارد. اپتی کوپلر را داخل مدار با نماد U یا IC نمایش می دهند. این قطعه یک قطعه تکی نیست و در واقع دو قطعه داخل یک پک می باشد. اپتی کوپلرها یک صنعت نو ظهور هستند و به دلیل اینکه در سال های پیش خرابی CPU زیادی گزارش می شد، استفاده از این قطعات به تدریج رایج شد.

مقاله مرتبط: انواع مقاومت

طرز کار اپتی کوپلر

در طرف مثبت دیود همیشه یک نقطه یا فرورفتگی وجود دارد که نشان دهنده ورودی یا مثبت دیود می باشد. دیود داخل اپتی کوپلر یک رکتیفایر نیست و در واقع یک دیود نورانی است و با دریافت ولتاژ DC نور تولید می کند. ترانزیستور داخل اپتی کوپلر دارای بِیس نیست ولی دارای کلکتور و اِمیتر می باشد. در واقع بیس این ترانزیستور از جنس نورانی می باشد که با دریافت نور تولید شده توسط دیود، کلکتور و امیتر را به هم وصل می کند.

حالا اگر طبق شکل زیر به جای ترایاک یک اپتی کوپلر را در مدار قرار دهیم در صورتی که وسیله الکتریکی متصل به اپتی کوپلر بسوزد و یا اتصالی کند، به دلیل اینکه هیچ ارتباطی با بخش CPU سیستم وجود ندارد و تماس فقط از نوع نوری می باشد، قطعه CPU همیشه در سلامت کامل به سر می برد.

بنابراین طراح برای جلوگیری از آسیب به سی پی یو می تواند به جای ترایاک از اپتی کوپلر استفاده کند. این قطعه درست مانند ترانس ها عمل می کند که با میدان مغناطیسی باهم در ارتباط هستند و ارتباط فیزیکی باهم ندارند.

اپتی ترایاک

تا اینجای مقاله به ترایاک چیست و توضیح اپتی کوپلر پرداختیم. حالا به اپتی ترایاک پرداختیم. درست قطعه ای به مانند اپتی کوپلر با استفاده از یک ترایاک نیز وجود دارد که به آن اپتی ترایاک می گویند. اپتی ترایاک از یک دیود نوری و یک ترایاک تشکیل شده است. همانطور که در شکل زیر می بینید اگر هر اتفاقی برای مصرف کننده شهری بیافتد بازهم هیچگونه آسیبی به CPU وارد نمی شود. در واقع Gate ترایاک در اینجا نورانی می باشد.

در پکیج ها به دلیل وجود سیستم جرقه زن که به ولتاژ بالایی احتیاج دارد از اپتی ترایاک و خود ترایاک به صورت همزمان استفاده می شود. اپتی ترایاک علاوه بر برق AC می تواند برای برق DC نیز مورد استفاده قرار بگیرد.

جمع بندی

در این مقاله به ترایاک چیست و ساختار و کاربردهای ترایاک، اپتی ترایاک و اپتی کوپلرها پرداختیم. این مطالب همراه کارگاه های عملی و کاربردی، تحت عنوان دوره جامع آموزش تعمیرات بردهای الکترونیکی در آموزشگاه فنی سازان برگزار می شود.

تمام مطالب ابتدا از صفر تا صد به زبان ساده به کارآموزان تدریس می شود و سپس این مطالب در کارگاه عملی تمرین می شود. ابزار و تجهیزات کافی برای کار روی بردهای الکترونیکی متنوع و مختلف برای همه کارآموزان در کارگاه وجود دارد. کارآموزان تحت نظر اساتید با تجربه و با سابقه، تعمیرات قطعات مختلف بردهای الکترونیکی را فرا می گیرند و پس از دوره قادر خواهند بود انواع بردهای الکترونیکی را عیب یابی و تعمیر کنند. در پایان دوره نیز مدرک رسمی و معتبر از سازمان فنی حرفه ای کل کشور به کارآموزان اعطاء می شود.